Centrale rol van de burger (cliënt)

Hoe zorg je ervoor dat een cliënt een centrale rol heeft bij de invulling van het zorgproces: bepaalt keuze zorgverlener, planning en bewaakt het budget. Om dit te faciliteren is  het essentieel de geldstroom te koppelen aan de vraagkant (cliënt) en niet langer aan de aanbodkant .

De invulling van beleids- en zorgprocessen  draagt bij aan de kwaliteit van leven van ouderen als die ouderen zo betrokken worden dat ze hun eigen begrip en ervaring met betrekking tot het ouder worden en de diensten die hen ter beschikking staan optimaal delen.

Het gaat hierbij om moeilijk tastbare en objectiveerbare zaken die te maken hebben met het gevoel van veiligheid, met angst voor consequenties van achteruitgang en voor verlies aan regie en zelfrespect . Gezondheidsonderzoek en beleidsvorming worden te vaak  gedreven door de ideeën en belangen van onderzoekers en professionals. Dit komt onder meer door het aanbodgestuurde karakter van het gezondheidszorgsysteem. Echte patiëntenparticipatie vindt nog maar op beperkte schaal plaats.

De participatieladder

De invulling van participatie laat ik zien aan de hand van de participatieladder. De participatieladder (Binkhorst, 2009) onderscheidt vijf vormen van participatie:

  1. Informatie: de cliënt weet mee. Het (zorg) proces wordt ingezet en de cliënt wordt op de hoogte gehouden. De professionals hebben een positieve attitude tegenover patiëntenparticipatie, maar van echte betrokkenheid is geen sprake.
  2. Consultatie: de cliënt denkt en praat mee. De professional bepaalt wat er gebeurt, maar gaat wel actief op zoek naar de mening van de cliënt. De cliënt is een serieuze gesprekspartner, maar de professional verbindt zich niet direct aan de resultaten uit de gesprekken.
  3. Advies: de cliënt adviseert en de hulpverlener beslist. Er wordt actief gezocht naar de mening van cliënten en zij worden expliciet om een oordeel gevraagd. De voorstellen en ideeën van cliënten tellen en de professional verbindt zich in principe aan de resultaten, maar kan bij de uiteindelijke besluitvorming hiervan (beargumenteerd) afwijken.
  4. Partnerschap: de cliënt beslist mee. Er ontstaat een gelijkwaardige samenwerking waarbij cliënten een eigen rol hebben en er sprake is van gezamenlijke besluitvorming met hulpverleners. Zo stellen cliënten en professionals bijvoorbeeld gezamenlijk vast waarover zij willen praten. De professional verbindt zich in principe aan de uitkomsten van dit overleg.
  5. Regie bij de cliënt: de cliënt bepaalt en de hulpverlener ondersteunt. De cliënt (of beter de gemeenschap) bepaalt de doelen en prioriteiten van een activiteit of organisatie. De regie voor de zorg komt primair te liggen bij cliënten. De professional krijgt in feite een adviserende rol en toetst de vooraf gestelde randvoorwaarden.

 

Centraal stellen burger (als cliënt)

Participatieladder (Binkhorst, 2009)

 

De participatieladder biedt een theoretisch kader. De praktijk wordt gekenmerkt door mengvormen.

Een vorm waarin participatie plaats vindt is Consumer Driven Care (CDC). CDC  is zowel een filosofie als een oriëntatie op het leveren van zorgdiensten aan cliënten waarbij deze zelf kiezen en bepalen welke ze afnemen (KPMG, 2014:  ‘CDC is a way of delivering services that allows consumers to have greater control over their own lives by allowing them to make choices about the types of care and services they access and the delivery of those services, including who will deliver services and when. Under a CDC approach consumers are encouraged to identify goals, which could include independence, wellness and re-ablement. The consumer decides the level of involvement they wish to have in managing their care').

 

Literatuur

Binkhorst, T., E. Posma en S. Lobenstein, red. (2009). Patiënten betrekken bij de zorg in het ziekenhuis. Een handboek. Kwaliteitsinstituut voor e Gezondheidszorg CBO

Dierendonck, J.H. van. (2015). Oud of wijs: ervaringsdeskundige maakt het verschil in onderzoek naar de ouderenzorg. Utrecht: Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra

Elberse, J. (2012). Changing the health research system. Patient participation in health research. Vrije Universiteit Amsterdam: dissertatie

KPMG. (2014). Applicability of consumer directed care principles in residential aged care homes.

Woldendorp, H. (2021). Technologische en sociale innovatie in de ouderenzorg. De impact van COVID-19. Amsterdam: SWP