20 procent gelooft in complotten

complotdenkersUit een recent Europees onderzoek (European Social Survey) blijkt dat ongeveer 1 op de 5 Nederlanders in complottheorieën gelooft( De Volkskrant: vrijdag de 13e (!) 2023). Nog eens een vijfde twijfelt. Eén op de 10 Nederlanders gelooft dat Corona het gevolg is van bewuste en heimelijke acties van een bepaalde overheid organisatie. Complotdenkers komen vooral voor bij mensen die geloven in alternatieve geneeswijzen, spiritualiteit, geloven in het paranormale, minderheden op afstand van autoriteiten en politiek rechts georiënteerde mensen.

Onzekerheid

Mensen nemen de wereld verschillend waar en geven daarom op verschillende manieren betekenis aan gebeurtenissen. Dat wordt veroorzaakt door onzekerheid over die gebeurtenis (Corona). Bestaande veronderstellingen over de werkelijkheid worden dominant. Bewijs wordt onderdeel van de veronderstelling waardoor verschil van inzicht ontstaat. We zijn ons niet bewust hoe onbewust we zijn.

Hierdoor heeft het niet zoveel zin met feiten aan te komen die de eigen veronderstelling ondersteunen. Een handiger strategie is om met mensen die anders denken te kijken naar hoe en waarom ze zien wat ze zien en niet wat ze zien. In een eerdere column (Kunnen we omgaan met onze eigen onzekerheid en die van de ander?) ben ik daar op ingegaan.

Tribaal denken

We vinden het min of meer bedreigend als een idee of aanname aannames bedreigt die deel uitmaken van onze identiteit. Voor ideeën die mede bepalen dat we bij een groep horen redeneren we niet als individu maar meer als lid van en stam (tribaal denken). Wat we als feiten zien hangt af van onze (groeps)opvattingen. Dat betekent ook dat we eigenlijk eerst opvattingen over de groep moeten wijzigen, voordat we bij onszelf uitkomen.

Overtuigingen en houdingen

Overtuigingen zijn proposities die we als waar zien. Houdingen vormen een bandbreedte van gevoelens die bij ons opkomen als we over iets nadenken. Meningen worden meer bepaald door houdingen dan door overtuigingen. Wat bepaalt een boodschap die mogelijk tot andere houdingen leidt?: geloofwaardigheid boodschapper; boodschap kent naast eigen argumenten ook de argumenten die er tegen zijn; de boodschap is gericht op de kenmerken en motivaties van de toehoorders; boodschap wordt gebracht via een passend kanaal.

Zoeken van verbinding

Nu gaat het er om met iemand die complot denken hanteert tot een verbinding te komen. McRaney heeft daarvoor een stappenplan ontwikkeld:

  • Stap 1: zorg voor verbinding (je bent er niet op uit iemand af te vallen)
  • Stap 2: vraag om een bewering
  • Stap 3: herhaal de bewering in je eigen woorden
  • Stap 4: verduidelijk de definities die de ander hanteert en gebruik die in het gesprek
  • Stap 5: vraag om een cijfermatige maat waarom ze hun bewering juist vinden
  • Stap 6: vraag om de redenen waarom ze dat niveau van vertrouwen hebben
  • Stap 7: vraag om de methode die ze gebruiken om de kwaliteit van hun redenen te toetsen
  • Stap 8: luister, vat samen, herhaal
  • Stap 9: rond af en wens ze het beste

Vertrekpunt bij deze benadering is jezelf eerst te vragen waarom je de mening van de ander wilt wijzigen. Onze positie wordt bepaald door wat we willen; onze belangen worden bepaald waarom we dat willen. Vaak zijn posities verschillend, maar belangen eigenlijk gelijk.

 Literatuur

McRaney, D. (2022). How minds change. The surprising  science of belief, opinion and persuasion. New York: Portfolio

Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je Big Picture. Transformeer succesvol!  Amsterdam: SWP