‘We must stop assuming that algorithmic decisions are more objective than human ones.’ ( Hannah Fry)

Neutraal?

AI-systemenModerne technologie is niet neutraal: AI-systemen sturen gedrag, beslissingen en systemen zonder dat gebruikers dit altijd doorhebben. AI is al diep geïntegreerd in het dagelijks leven, vaak op manieren die onzichtbaar, vanzelfsprekend of zelfs ongemerkt zijn. AI neemt sturend karakter aan en functioneert autonoom in veel contexten.

Bewust worden van AI-beslissingen helpt om zelf controle te behouden. AI is ‘verpakt’ in vertrouwde interfaces. Je ziet een app, een knop, een e-mail, niet de miljoenen rijen code of neurale netwerken erachter. Suggesties, automatisering en snelheid worden ervaren als service — niet als sturing.

Het probleem is dus niet dat technologie ons ondersteunt, maar dat we geen grip of bewustzijn meer hebben over hoe dat gebeurt. We laten AI-systemen keuzes voor ons maken, terwijl we niet doorhebben dat die keuzes gemaakt worden en we geen idee hebben hoe die systemen tot hun conclusies komen.

Dominantie

Algoritmen zijn inmiddels op veel plekken dominant, wat betekent dat ze in hoge mate bepalen hoe informatie wordt verwerkt, welke keuzes worden voorgelegd en hoe beslissingen tot stand komen — vaak zonder dat gebruikers het in de gaten hebben. Wat je ziet op platforms als Facebook, Instagram, TikTok of YouTube wordt grotendeels bepaald door algoritmes (aanbevelingen, tijdlijnen). Ze sturen je aandacht, gedrag en tijdsbesteding, vaak gericht op maximale betrokkenheid. Algoritmen zijn dominant op plekken waar veel data is, waar snelheid en schaal belangrijk zijn, en waar er iets valt te optimaliseren of voorspellen.

Uitwerking

Een aantal voorbeelden. Banken gebruiken AI om kredietwaardigheid te voorspellen op basis van transactiegeschiedenis, aankooppatronen en sociale media-activiteit. AI-instrumenten analyseren non-verbale communicatie tijdens sollicitatiegesprekken (zoals gezichtsuitdrukkingen, stemintonatie) om geschiktheid te beoordelen.

Keuze

AI-systemen kunnen bestaande bias versterken, zonder dat gebruikers dat doorhebben. Wat je te zien krijgt, beïnvloedt hoe je jezelf en de wereld ziet. De kernvraag is: hoe blijf jij of jouw organisatie eigenaar van keuzes en waarden in een wereld waarin algoritmes steeds vaker de eerste beslissing nemen? Herken patronen: waarom krijg jij bepaalde advertenties, prijzen of berichten te zien?

Regie

Regie houden over beslissingen die zijn genomen op basis van algoritmen betekent dat je grip houdt op het besluitvormingsproces, ook als dat (deels) geautomatiseerd is. Dit is belangrijk om transparantie, rechtvaardigheid, controleerbaarheid en verantwoord gebruik van technologie te waarborgen. Regie houden:= transparantie + toezicht + menselijke controle + ethiek + governance.

Automatisering mag nooit leiden tot een verlies aan verantwoordelijkheid of rechtvaardigheid. Autonomie begint bij inzicht: zorg dat mensen begrijpen hoe digitale diensten keuzes beïnvloeden.

Literatuur

Wexler, A. (2025) Help!?My?Toaster?is?Smarter?Than?Me! A?Guide to surviving the AI Revolution.
Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! SWP