‘Syntax is not semantics.’ ( John Searle)

Denken over denken

DenktDenkt AI is een veel gehoorde vraag. Het onderscheid met AI ligt onder meer in het vertrekpunt dat wij kunnen denken. Wat is dat eigenlijk? Denken gaat over betekenis, begrip, reflectie en wijsheid en niet alleen een technische of analytische vaardigheid is (zoals vaak in de context van AI). AI kan redeneren, schaken, of patronen herkennen, maar menselijke denken is doordrenkt is van waarden, gevoelens, en context. Voor mensen is denken altijd ingebed in onze lichamelijkheid, emoties, sociale relaties en geschiedenis.

Betekenis

Voor ons begint denken niet alleen bij het analyseren van betekenissen, maar ook naar het zoeken ernaar. Wij kunnen nadenken over verlies, AI komt niet verder dan het herkennen van patronen in taal of gedrag. Ons denken vereist zelfreflectie: het vermogen om je eigen aannames, overtuigingen, motieven en doelen te bevragen. Het is niet alleen denken over iets, maar ook nadenken over je denken. Wie reflecteert, stelt vragen als: Waarom denk ik dit? Wat zegt dit over mij? AI kan wel feedbackloops hebben, maar geen existentiële reflectie. Het stelt geen vragen over zichzelf of over het goede leven.

Zintuigen

Onze zintuiglijke ervaring vormt hoe en wat we denken: geur, tast, houding, ademhaling beïnvloeden ons bewustzijn. Denken over verdriet gebeurt anders als je huilend op de bank zit dan wanneer je er abstract over schrijft. Het ‘denken’ van AI is gescheiden van ervaring.

Angst, hoop, liefde, schaamte vormen de bril waardoor we de wereld waarnemen en begrijpen. Ze sturen aandacht, prioriteiten, en keuzes. AI kan emoties simuleren, maar niet ervaren. Het kan een droevige tekst herkennen of genereren, maar kent geen verlies.

Tijd

We worden gevormd door taal, opvoeding, cultuur, gesprekken, confrontaties. AI kent geen sociale verankering. Het heeft geen sociale identiteit, geen relaties, geen schaamte, geen reputatie om te verliezen. Het “weet” dingen, maar is niet betrokken.

Menselijk denken is verankerd in tijd: we dragen herinneringen, trauma’s, culturele geschiedenis en persoonlijke ontwikkeling mee. Elke gedachte is gekleurd door wie we zijn geworden, en waar we vandaan komen. AI heeft geen verleden, geen geschiedenis, geen veroudering, geen levensloop. Elke output is contextloos reproduceerbaar.

Literatuur

Fernandez-Armesto, F. (2012). So You Think You're Human? Oxford UP
Woldendorp, H., A. Jeninga en A. Eliens. (2025). Kun je me doorverbinden met…mezelf? Een reisgids voor kinderen en volwassenen. Virtuoos