‘The problem with problem-solving is the idea that a solution is an endpoint’ (Nora Bateson)

Dynamiek

Reflexiviteit betekent dat we reflecteren op ons eigen gedrag. Reflexiviteit is niet statisch, maar kent drie onderdelen:

  • bewustwording van je patronen, impact en context;
  • kritisch beoordelen: klopt dit nog met wie ik wil zijn? Hoe beïnvloedt dit mijn omgeving?;
  • responsief handelen, aanpassingen aan mijn gedrag op basis van die inzichten.

Praktijk

reflexiviteitReflexiviteit vraagt overigens geen grote interventies, maar gedisciplineerde kleine praktijken: dagelijkse reflectietijd, feedbackloops: feedback vragen en constructief verwerken, SMART-doelen opstellen op basis van zelfreflectie en mislukken normaliseren: leren van experimenten en mislukkingen.

In complexe omgeving wordt reflexiviteit steeds belangrijker. Technische kennis is niet genoeg, immers technische kennis veroudert snel (wat je vandaag leert over AI, is morgen ingehaald) en beslissingen hebben kettingreacties in andere systemen (politiek, economie, ecologie).

Intuïtie

Reflexiviteit is intuïtief (oppikken van signalen (ook emotioneel, relationeel, cultureel) die niet in spreadsheets staan, handelen aanpassen aan de context in plaats van rigide vasthouden aan een plan en bewustzijn dat het geen eenmalige reflectie is, maar een doorlopende cyclus van bewustzijn en bijsturen. Je zou kunnen zeggen dat kennis de kaart is en reflexiviteit het kompas dat je helpt navigeren wanneer de kaart niet meer klopt.

Spiegels

Reflexiviteit in complexe systemen is het hanteren van meervoudige spiegels:

Niveau Focus Reflexieve vragen Praktijk/oefening
Individu Zelfbewustzijn Wat drijft mijn reactie nu? Micro-pauze, journaling
Relaties Interpersoonlijk Hoe komt dit over bij de ander? Luisteren zonder agenda
Team Dynamieken Welke stemmen ontbreken? Team-reflexie
Organisatie Cultuur & structuur Welke aannames zitten in onze processen? Waarden-audit
Systeem Context & omgeving Welke externe signalen missen we? Trendradar, scenario’s

 

Ritme

Reflexiviteit is een ritme: Waarnemen ? Evalueren ? Aanpassen ? Integreren ? terug naar waarnemen. Hiermee functioneert reflexiviteit als feedback-mechanisme binnen een complex systeem: Waarnemen (signalen uit omgeving oppikken (data + emoties + intuïtie), betekenis geven( aannames doorzien, patronen herkennen), handelen (kleine aanpassingen of interventies doen), leren (effecten observeren en cyclus opnieuw starten). Reflexiviteit vertaalt abstracte dynamieken (data, trends, spanningen) naar concrete, menselijke en situationele acties.

Literatuur

Lakey, A. (2025). Leadership Reflexivity: Cultivating Conscious Insight in Complex Systems.
Woldendorp, H., A. Jeninga en A. Eliens. (2025). Kun je me doorverbinden met…mezelf? Een reisgids voor kinderen en volwassenen. Virtuoos.