'To have a purpose, something must be capable of making choices’(Ackoff, p. 56)

Feedback

cyberneticaEen systeem is meer dan de som van zijn delen: de interacties zijn belangrijker dan de onderdelen zelf. In cybernetica betekent dit dat besturing en communicatie niet lineair zijn, maar circulair (feedbacklussen). Besturing van systemen gebeurt via feedback: handelen ? resultaat ? terugkoppeling ? bijsturen. Negatieve feedback waarborgt stabiliteit en positieve feedback verandering of groei kan stimuleren.

Doel

Organisaties zijn purposeful systems: ze kunnen hun eigen doelen kiezen en aanpassen, in tegenstelling tot machines die alleen hun ontwerpdoel uitvoeren. Elk systeem is onderdeel van een groter systeem (suprasysteem) en bevat zelf subsystemen. Effectief besturen betekent rekening houden met de hele hiërarchie, niet enkel met optimalisatie van afzonderlijke onderdelen. Organisaties functioneren beter wanneer men ze ontwerpt voor adaptiviteit en leervermogen.

Systeemanalyse

Vanuit de cybernetica kun je organisaties beschouwen als een geheel van processen, systemen en eigenschappen. Theoretisch werkt het als volgt. Cybernetica is de wetenschap van besturing en communicatie in complexe systemen. Systeemtheorie is de overkoepelende discipline die probeert universele wetten en structuren van alle soorten systemen (technisch, biologisch, sociaal) te formuleren. De verbinding is dat cybernetica de mechanismen van controle en terugkoppeling bestudeert, terwijl systeemtheorie de structuur en organisatie van het geheel biedt. Samen vormen ze een raamwerk: systeemtheorie levert de conceptuele modellen, cybernetica de dynamiek van sturing.

Vanuit het perspectief van verandermanagement zijn de kernpunten van een systeemanalyse in cybernetische context: identificatie van systeemgrenzen (welke elementen horen erbij, welke niet?); doelen en functies expliciet maken — zonder doel geen besturing; feedback-structuren en regelkringen herkennen in een systeem.

Dimensies

Organisaties kennen dus drie dimensies:

  1. Organisaties als proces: Organisatie gebeurt: systemen worden gevormd, herstructureren zichzelf, verdwijnen.
  2. Organisatie als systeem: een gestructureerd geheel met subsystemen, hiërarchieën, interacties.
  3. Organisatie als eigenschap: organisatiegraad als kenmerk van een systeem (bv. entropie, orde, coherentie).

Het gaat erom zicht te hebben op de organisatie van systemen zelf. Niet alleen “hoe besturen we iets?”, maar “wat is een systeemorganisatie, hoe ontwikkelt die zich, en welke wetten gelden daarvoor?”

Literatuur

Ackoff, R.L. (2010). Differences that make a difference. Triarchy Press
Novikov, D.A. (2016). Cybernetics: from past to future. Springer
Woldendorp, H. en A. Jeninga. (2018). Organisaties ontwarren. Systemisch kijken, denken en doen binnen de gezondheidszorg. SWP