‘Elke generatie wordt slimmer’; niet elke generatie wordt wijzer’(Verhaeghe, p. 55/60)

Onttovering

wijsheidOnze samenleving wordt gekenmerkt door een neoliberale nadruk op competitie, prestaties en meetbare succescriteria. De klassieke noties van wijsheid en moreel leven zijn ondergesneeuwd. In plaats van ruimte voor reflectie, zorg en samenleven gaat het om doelmatigheid en prestaties.

In de moderne tijd hebben we geprobeerd de wereld voorspelbaar, beheersbaar en controleerbaar te maken via wetenschap en technologie — “onttovering” in de zin dat de mystiek, het irrationele of existentieel belang van wijsheid eraan verloren ging. Dit heeft de volgende consequenties: dat we onvoldoende stil staan bij gebeurtenissen die niet louter technisch opgelost kunnen worden. Die gedachte kan doorwerken in organisaties: in overmatig vertrouwen op data en processystemen, terwijl menselijke, ethische of relationele factoren ondergesneeuwd raken.

Onzekerheid

Wijsheid betekent omgaan met onzekerheid en de grenzen van kennis. Wijsheid ligt in het kunnen verdragen van ambiguïteit en het zoeken naar balans. Wijsheid gaat niet de toename van kennis, maar de kunst om relationeel en ethisch met jezelf en anderen om te gaan, in een context waarin onzekerheid en afhankelijkheid basisvoorwaarden van het leven zijn. Het staat tegenover de neoliberale logica van meten, beheersen en individueel presteren.

Context

In organisatieliteratuur is wijsheid gericht op ethische, strategische en lange-termijn afwegingen. Het gaat om contextgevoelig oordelen, rekening houdend met waarden, mensen en de bredere impact. Ackoff heeft het DIKW-model ontwikkeld: Data (feiten, signalen)?Informatie (data met context en betekenis)?Kennis vermogen om informatie toe te passen)? Wijsheid begrijpen wat wenselijk of goed is).

Waarden

Wijsheid is het hoogste niveau van menselijk begrip en besluitvorming. Wijsheid is het vermogen om waarden en doelen te formuleren en keuzes te maken die niet alleen effectief of efficiënt zijn, maar ook goed en juist in een bredere context. Wijsheid is het vermogen om te handelen zonder absolute kennis, in onvoorspelbare omstandigheden.

Waar sprake is van een chaotische omgeving en waar regels en analyses tekortschieten, komt het aan op waarden, ervaring, moreel kompas en het verdragen van onzekerheid.

Literatuur

Ackoff, R.L. (1999). Ackoff’s best. His classic writings on management. Wiley & Sons
Verhaeghe, P. (2025). Wijsheid. De Bezige Bij
Woldendorp, H., A. Jeninga en A. Eliens. (2025). Kun je me doorverbinden met …mezelf? Een reisgids voor kinderen en volwassenen. Uitgever Virtuoos