Hoe leg je AI uit?

‘Never assume that ‘obvious’ is obvious’(C.S. Lewis)

Ingewikkeld

Hoe leg je AI uit? Het uitleggen van iets ingewikkelds wordt vaak belemmerd door teveel tegelijk (cognitieve belasting), jargon (de vloek van (teveel) weten en gebrek aan een logische opbouw. Hierin kan AI juist behulpzaam zijn, als je tenminste duidelijke kaders aangeeft zoals publiek, doel, lengte, toon en bronnen.

Werkgeheugen

Ons werkgeheugen is beperkt. Dat betekent dat we maar een beperkte hoeveelheid informatie tegelijk kunnen vasthouden en bewerken. Wanneer we te veel prikkels of informatie tegelijk moeten verwerken, raakt het werkgeheugen overbelast. Hierdoor daalt onze concentratie, maken we sneller fouten en wordt het moeilijker om nieuwe kennis op te nemen of complexe taken uit te voeren.

Informatie

Om effectief te leren of te werken, is het daarom belangrijk om informatie te beperken en te ordenen. Door de hoeveelheid informatie te doseren en op een logische manier te structureren, kunnen we beter begrijpen wat echt belangrijk is. Denk hierbij aan het groeperen van verwante elementen, het gebruik van duidelijke visuele structuren (zoals schema’s of bulletpoints), en het weglaten van overbodige details.

Ruis

Een belangrijke manier om de cognitieve belasting te verminderen, is het verlagen van ruis en het verhogen van relevantie. Ruis kan allerlei vormen aannemen: achtergrondgeluid, afleidende beelden, te veel tekst op een dia, of irrelevante voorbeelden. Hoe meer ruis, hoe meer moeite het brein moet doen om te filteren wat belangrijk is. Door daarentegen de aandacht te richten op relevante en betekenisvolle informatie, help je het brein om efficiënter te werken.

Aandacht

Daarnaast is aandacht een schaars goed: het is lastig om deze langdurig vast te houden. Mensen zijn snel afgeleid, zeker in een omgeving vol prikkels. Daarom helpt het om de aandacht actief te sturen, bijvoorbeeld door afwisseling in werkvormen, het gebruik van concrete voorbeelden, of door vragen te stellen die de luisteraar of lezer betrekken bij de inhoud.
Kortom: omdat ons werkgeheugen niet onbeperkt is, moeten we zorgvuldig omgaan met de hoeveelheid en de kwaliteit van informatie die we aanbieden. Aandacht krijg je door aan te sluiten hoe het werkt: context?frictie?vraag?oplossing. We doen X in context Y. Nu ontstaat probleem Z. Nu gaat het erom hoe Z weer op te lossen. Dat doen we door:….

Methode

Wat is een methode die daarin kan ondersteunen? Formuleer in één zin voor wie het is, welke vraag je beantwoord en welke actie je wilt uitlokken. Beperk je tot één kernboodschap (alles wat niet bijdraagt graag schrappen). Geef een mentaal model zoals een schema of cyclus. Probeer een analogie te vinden naar iets bekends. Werk met concrete getallen. Benoem ook de grenzen of aannames. Vat je betoog uiteindelijk in twee zinnen samen. Samengevat gaat het om: structuur + eenvoud + voorbeelden + grenzen + duidelijke actie.

Literatuur

Moore, J. (2025). ExplAIn Yourself. Master the Art of Explanation in the Age of AI.
Woldendorp, H., A. Jeninga en A. Eliens. (2025). Kun je me doorverbinden met…mezelf? Een reisgids voor kinderen en volwassenen. Uitgever Virtuoos

 
?