Een tekstregel uit een mooi muzieknummer zet voor mij de toon in dit artikel.  Wanneer ik de onderstaande woorden even op me laat inwerken vergroot dat de impact op mij. En hoe werken deze woorden eigenlijk in leiderschap?

“Ik kan niet wachten op de dag dat je weer alles zeggen mag.”

(uit: BlØf ,‘Wachten op de dag’, van het album ‘Alles blijft anders’)

De strekking alles te mogen zeggen past erg bij mij. Het refereert immers aan mijn behoefte vrij te zijn en te kunnen zeggen wat ik zeggen wil. Daarmee uitdrukking gevend aan mijn gevoel en gedachten.

Hoe actueel is dat in organisaties en in de samenleving? We leven immers juist in een tijd dat we alles mogen zeggen, toch?
Het lijkt er alleen steeds vaker op dat iedereen mag zeggen wat hij wil, zolang het past in de geldende kaders, wetten en regels. En die krijgen een uitleg al naar gelang het de groep uitkomt. Een lastige paradox dus.

De songtekst refereert echter ook aan de mogelijkheid geduld te hebben om te wachten, ook zo’n zeldzaamheid in de huidige tijd. Geduld associeer ik met ontspannen.

Die verbinding moet ik vast even uitleggen voor u. En dan neem ik u gelijk mee hoe dat in organisaties ook zou kunnen worden toegepast.

Verbinden of verblinden?

“Zonder een oordeel. Zonder de angst, die ons verblindt.”

Dat is het vervolg van dezelfde songtekst. En daar is mijn bruggetje naar ontspannen. Om precies te zijn bedoel ik: ‘de situatie ontdoen van spanning’.

Veel managers hebben het graag over een cultuur van verbinden. Daarbij gebruikt men graag ‘verbindend leiderschap’ als jargon. In de praktijk blijkt het merendeel zich echter bezig te houden met elkaar te verblinden. Angst doet dan bewust of onbewust het werk en verhoogt spanningen. En daar komt zelden wat goeds van. Hoe een letter in een woord toch een wereld van verschil kan maken.

Het overboord zetten van angst in tijden van onzekerheid. Dat is naar mijn mening de belangrijkste taak die echte leiders voor ogen  hebben. Zowel in de samenleving als in organisaties. Om daarmee de situatie te brengen naar ontspanning en mensen te verbinden.

Hoezo ontspannen?

het vaste symbool voor het uitbeelden van leiderschap?

Nu zult u wellicht denken: ja leuk verhaal, maar er is helemaal geen tijd en geen ruimte om te ontspannen. Er moet immers altijd gepresteerd worden, voor stakeholders of op zijn minst voor de shareholders. Voor die stakeholders zijn er vervolgens altijd wel belangen die verdedigd moeten worden. Eten of gegeten worden of iets dergelijks: dat klopt ook.

Maar dat is niet het enige wat daar over te zeggen is. Wanneer u een paar passen achteruit zet ziet u het vast en zeker ook.

Ontspanning door leiderschap

Ontspannen vraagt namelijk die paar stappen die ertoe leiden dat we afrekenen met spanningen en stemmingen:

  • ontdekken: het zien en erkennen van spanningen en angsten;
  • ontplooien: laat spanningen zich manifesteren en vorm krijgen;
  • objectiveren en relativeren: doorzie de drijvende krachten achter de spanningen;
  • onthechten: aan welke spanningen zijn wij gehecht en gewend? Welke willen we loslaten?
  • visualiseren: hoe ziet de wereld eruit zonder deze spanningen?

Het ‘ont-spannen’ vraagt dus eerst zicht op de spanning dragende instituten, afdelingen, mensen, principes en overtuigingen in de organisatie. En de angst die daar aan ten grondslag ligt of die het juist veroorzaakt en in stand houdt.

In de praktijk

Dit vraagt om een voorbeeld van leiderschap ter verduidelijking. Neem de ontwikkeling van nieuwe, vaak digitale, werkwijzen. Robotisering, digitalisering, zelflerend zijn, dat soort ontwikkelingen. Het leiderschap in een organisatie kan in de verschillende fasen als volgt voor de dag komen:

Ontdekken

Heb zicht op belangen van partijen in de organisatie. Wat zijn de aard, inhoud en uitwerking van de spanningen tussen deze groepen of overtuigingen? Bespreek het met de groepen, personen, afdelingen.

  • Wie voelt zich in het voortbestaan bedreigt door digitalisering? Hoe geeft die groep of persoon uiting en vorm aan die angst?
Ontplooien

Breng mensen aan tafel met elkaar. Letterlijk en/of figuurlijk. Laat ruzie ontstaan, koester het en zie hoe het uitwerkt. De spanning ligt in ieder geval bloot. Confronteer partijen er mee en maak duidelijk dat er dingen anders moeten.

  • Afdelingen compliance, inkoop en ICT menen dat de risico’s onverantwoord toegenomen zijn en willen invloed. Voor digitale technieken moeten daarom procedures ontwikkeld worden voor dat er mee begonnen kan worden. De ruzie hierover laat het hele project stranden.
Objectiveren en relativeren

Vraag door en gebruik verbeelding en inzicht om te kunnen zien waardoor spanningen veroorzaakt worden. Wat is de grondslag voor angst en stemmingen? Gun mensen zelf ook het inzicht wat de eigen drijfveren zijn. En relativeer dit door een menselijke benadering (gebruik vooral ook humor!).

  • Vernieuwing vraagt om energie, onafhankelijkheid en pragmatisme. Wie dat ontbeert zal direct spanning voelen in verandertrajecten. De mensen in de organisatie wordt het inzicht geboden in de eigen talenten en drijfveren. Om zo te aanvaarden welke rol passend is voor hen in de verandering. Het project kan weer vlot getrokken worden.
Onthechten

Transformeer spanningen en stemmingen tot bruikbare energie. Met andere woorden wijs op de dualiteit van datgene waarvoor de mens spanning heeft.

  • Wat is er mis met het tegenovergestelde van het eigen standpunt? Is dat niet eigenlijk hetzelfde maar dan vanuit een andere invalshoek? Vaak wel. Zoek elkaars standpunten en begrijp deze.
Visualiseren

Schets een verlokkelijk perspectief en wees duidelijk over het proces wat u doorloopt op weg naar 'ont-spanning'. Zo blijft u zelf ook objectief, dus gericht op het doel.

  • Een nieuwe definitie van vakmanschap was voor de specialist een welkom perspectief. Door digitalisering wordt zijn kennis geautomatiseerd. Tegelijkertijd wordt het omgaan met klanten als ‘vak’ steeds belangrijker en tot kunst verheven. Daar bleek de gewezen specialist erg bedreven in te zijn en veel voldoening uit te halen.

Puur en ondeugend zijn: leven als meervoud van lef

Ontspanning betekent dus juist eerst de spanningen onder ogen zien en aangaan. Echt vrolijker wordt het dus niet in eerste instantie.

“Kom we gaan dansen, jij en ik. We zijn springlevend, mens van top tot teen.”

De muziek (tekst is nog steeds van BlØf) speelt door ondertussen, ook in uw organisatie. Voor mij is in ieder geval duidelijk dat leiderschap op basis van het ‘ont-spannen’ niet voor iedereen weggelegd is.

Een zekere ondeugendheid om ook anders te kijken en te doen mag niet ontbreken. Spanningen lenen zich vaak ook prima om via humor en creativiteit gerelativeerd te worden.

puur en ondeugend uitgebeeld

Tot slot oog voor de puurheid en zuiverheid van de aanpak. Leiderschap gericht op wat goed is voor de organisatie, op langere termijn. En niet dat wat slechts het gemak van de groep of het individu op korte termijn dient. Dat doet een beroep op uw lef!

Tijd voor actie?!

Denken, zeggen en doen zijn verschillende dingen. Aan u de uitdaging. Noem mij maar een idealist met mijn streven naar ontspanning. Ik vind het goed, en ik help u er graag bij om er ook een te worden.

Ik kan niet wachten op de dag dat ik u alles zeggen mag.

Fijne dag en tot ziens.
 
 
 
Verwant artikel: Organisatiecultuur als bron voor verandering: stop het gevecht tegen de bierkaai
 
 
 
Categorie Organisatie Advies