Variëteit

Iedere samenleving staat voor het vraagstuk hoe met variëteit om te gaan. In de 21e eeuw (door digitalisering, sociale media, globalisering, pandemie) neemt dit vraagstuk alleen maar toe. Een samenleving is toekomstbestendig als ze in staat is met deze variëteit om te gaan. Daarvoor zijn maar twee instrumenten beschikbaar: variëteit dempen (lockdown) of variëteit versterken (autonomie bij de burger).

Zelfregulering

Cybernetica gaat om zelforganisatie: organiseer een complex systeem zo dat het zichzelf kan organiseren. Levensvatbaar betekent dat een systeem adaptief kan reageren, responsief kan optreden, in staat is te leren en zichzelf kan regelen. Het beheersen van variëteit wordt bepaald door de systeemstructuur: een systeem gedraagt zich zoals de structuur het mogelijk maakt zich te gedragen.

Balans collectiviteit en individu

Hoe werkt dat nu bij vaccinatie? De vaccinatiegraad ligt rond de 85%. Als we dat hadden voorspeld aan het begin van de pandemie hadden we dat een hele hoge score gevonden. Echter we zijn ingehaald door varianten die een hogere graad vergen. Nu komt de spanning tussen het collectief belang (hogere vaccinatiegraad) en het individueel belang (persoonlijke integriteit).

Cybernetica is gericht om de vrijheid in een systeem zo hoog mogelijk te maken. Dat geldt zowel voor de collectiviteit als het individu. Een zelforganiserend systeem beperkt zichzelf bij het beïnvloeden van de horizontale activiteiten. De autonomie van een bepaald autonoom subsysteem kent hiermee een garantie van het hogere systeemniveau. Het gaat er dus om dat de organisatie een balans vindt tussen autonomie en controle die past bij de eigen omgevingsvariëteit.

Regulerende inspanningen

Anders gezegd: we moeten een balans vinden die past bij de omgevingsvariëteit. Die wordt op dit moment bepaald door de Delta variant en een nieuwe (waarschijnlijk besmettelijker) Omikron variant. Hoe complexer een systeem wordt hoe meer regulerende inspanning nodig is om de samenhang van waarneming, herkenning en communicatie mogelijk te maken.

Gedeeld perspectief: maak gebruik van complexiteit

De route lijkt dan ook werken aan een gedeeld perspectief waarin de vormgeving van de balans centraal staat. In systeemtermen wordt de samenleving organisaties voortdurend met onzekerheid geconfronteerd. Anders gezegd: de samenleving past zich aan door te experimenteren.

Is daar (mentale) ruimte voor? Veranderprocessen richten zich op wat we doen, hoe we het doen, waarom we het doen en wie we zijn. Het is duidelijk dat we worstelen met complexiteit of meer specifiek niet goed weten hoe ze met complexiteit om moeten gaan. Er is daarvoor maar één strategie: maak gebruik van complexiteit.

Vaccinatiegraad

cybernetisch perspectief

Cybernetisch is de vraag: wat is de meest eenvoudige regulering die voldoende complexiteit kan voortbrengen om het systeem te laten functioneren. Een systeem is in control door de regulerende mechanismen van complexe systemen toe te passen. Anders gezegd: de cybernetica van een systeem is wat iets in een systeem verandert. Niet gevaccineerd zijn heeft dan consequenties.

De conclusie is dan dat de vaccinatiegraad zo hoog moet zijn dat de autonomie van het individu weer centraal staat en beperkende maatregelen worden afgebouwd. De crux is nu: doen we dat verplicht (verplichte vaccinatie: Oostenrijk) of door communicatie.

Literatuur

Woldendorp, H. en A. Jeninga. (2018). Organisaties ontwarren. Systemisch kijken, denken en doen binnen de gezondheidszorg. Amsterdam: SWP