werkstressSteeds meer werkenden ervaren stress door hun werk. Psychosociale arbeidsbelasting’ (PSA) gaat over factoren op het werk die stress veroorzaken, zoals werkdruk, en ingrijpende gebeurtenissen of ongewenst gedrag. Wanneer deze factoren langere tijd aanhouden, wordt de werkstress groter, en daarmee de kans op verzuim en arbeidsongeschiktheid.

Acht ontwikkelingen zijn relevant (TNO/RIVM):

  1. De vergrijzende beroepsbevolking
    Functionele steun van de leidinggevende is volgens experts belangrijk voor oudere werkenden. Ontwikkelmogelijkheden zijn daarnaast van belang om de competenties van oudere werkenden blijvend te laten aansluiten bij de eisen die het werk stelt die mogelijk veranderen onder invloed van bijvoorbeeld technologische ontwikkelingen. De individuele belastbaarheid van werkenden neemt af met de leeftijd. Verder neemt de werk-privédisbalans toe, omdat veel oudere werkenden ook mantelzorgtaken hebben.
  2. De combinatie van werk en mantelzorg
    Door de toename in het aantal ouderen én de toename in de arbeidsdeelname van 45-75-jarigen zullen de komende jaren meer werkenden hun werk combineren met mantelzorgtaken. Het verlenen van mantelzorg levert tijdsdruk op. Bij een deel van de werkenden is er sprake van een dubbele emotionele belasting. Regelmogelijkheden op het werk zoals autonomie (bijvoorbeeld flexibiliteit in werkuren, de mogelijkheid tot hybride werken) zijn van belang om de combinatie van werk en mantelzorg vol te houden.
  3. De tekorten op de arbeidsmarkt
    Ondanks de onzekerheid over de ontwikkeling van de arbeidsmarkt in de komende twintig jaar, blijft de krapte op de arbeidsmarkt naar verwachting bestaan. De arbeidstekorten zullen het grootst zijn in de zorg, het onderwijs, de industrie, de ICT en in beroepen die voor de klimaattransitie nodig zijn. Bij een krappe arbeidsmarkt is er door personeelstekorten vaak sprake van een hogere werkdruk, doordat dezelfde hoeveelheid werk door relatief weinig mensen moet worden uitgevoerd. Hierdoor is er sprake van beperkte tijdsautonomie en minder regelmogelijkheden.
  4. Flexibele contracten
    Flexibele arbeidsrelaties, zoals tijdelijke werknemers, uitzendkrachten en zzp’ers, blijven bestaan. De omvang en samenstelling van deze groep in de toekomst is echter onzeker. Ook nieuwe wetgeving over flexibilisering speelt hierbij een rol. Werknemers met een flexibel contract ervaren gemiddeld genomen meer baan- en inkomensonzekerheid en rapporteren minder autonomie.
  5. Werken voor online platforms zoals Uber of Thuisbezorgd
    Platformwerk is relatief nieuw en betreft een klein deel van de beroepsbevolking. Het is de verwachting dat platformwerk de komende jaren verder toeneemt en in meer sectoren zal ontstaan. De mate van groei is onzeker en hangt sterk af van technologische ontwikkelingen en van wet- en regelgeving. Platformwerkers ervaren over het algemeen een verhoogde werkdruk door onzekerheid over de beschikbaarheid van werk en missen functionele steun van collega’s of leidinggevenden. Formele ontwikkelmogelijkheden zijn voor platformwerkers relatief beperkt. Daarnaast kunnen online beoordelingssystemen discriminatie in de hand werken.
  6. Artificiële intelligentie
    AI biedt zowel kansen als bedreigingen voor PSA van werkenden. Zo kan AI monotone taken overnemen, waardoor meer zingevende taken overblijven. Tegelijkertijd leiden veranderingen in werkzaamheden tot baanonzekerheid en kan monitoring van werkenden leiden tot minder (ervaren) autonomie. Daarnaast neemt de noodzaak voor het aanleren van nieuwe kennis en vaardigheden toe. Verder is de verwachting dat de sociale steun van collega’s en leidinggevenden afneemt bij een toename van AI-toepassingen in het werk. Zie ook ChatGPT
  7. Hybride werken
    Hybride werken betekent dat werknemers deels thuis en deels op locatie werken en/of hun eigen werktijden tot op zekere hoogte zelf kunnen bepalen. Het aandeel werkenden dat hybride werkt, neemt naar verwachting verder toe, maar is op de lange termijn onzeker. Verminderd sociaal contact tussen collega’s en minder sociale cohesie op het werk wordt gezien als het belangrijkste risico van hybride werken. Als meer werkenden hybride gaan werken, neemt de autonomie toe, en voor een groot deel van de hybride werkenden verbetert de werk-privébalans.
  8. Ervaren prestatiedruk
    Een groot deel van de jongeren ervaart een hoge druk om te presteren in het onderwijs of op het werk. De toekomstverwachting over prestatiedruk onder werkenden is zeer onzeker. Jongeren die momenteel hoge prestatiedruk ervaren, treden de komende decennia toe op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd vindt er een beweging plaats waarbij een goede werk-privébalans belangrijker wordt gevonden bij jonge werkenden.

Conclusie:

Wanneer de negatieve impact van deze externe ontwikkelingen langdurig aanhoudt, verhoogt dit werkstress, en op lange termijn ook het risico op verzuim en arbeidsongeschiktheid. De complexiteit in het samenspel van de ontwikkelingen, individuele factoren en de dynamiek over de tijd vraagt om een systeemgerichte aanpak. Daarbij geldt: voorkomen is beter dan genezen.
 

Literatuur

Eliens, A., H. Woldendorp en A. Jeninga (2024). Interventies voor Goed Werk. Voorkomen en oplossen van burn-out in de gezondheidszorg. Amsterdam: SWP (in druk)
TNO/RIVM (26/03/2024). De impact van maatschappelijke ontwikkelingen op de 'psychosociale arbeidsbelasting’ van werkenden.