‘De psyche is niet van individuen alleen, maar ook collectief: ze leeft in ons en wij in haar.’(Jung)

Jungiaans

Carl Jung en Jungiaanse psychologie verschijnen geregeld in literatuur over organisatieverandering, leiderschap en cultuur. Ons boek ‘Zie je Big Picture’ is er mede op gebaseerd. Waarom is zijn gedachtegoed nog relevant?

Thema’s zijn bevoorbeeld:

  • Archetypen in organisaties: leiderschap, het verlangen naar orde, het innovatieve archetype, het schaduw-archetype in bezwaar tegen verandering.
  • Mirroring / spiegeling: hoe leiders en medewerkers elkaar (onbewust) spiegelen in gedragingen en weerstand. Spiegeling kan overigens stabiliteit of weerstand versterken afhankelijk van welke archetypen geactiveerd worden.
  • Collectieve onbewuste / groepsdynamiek: de gedeelde psychologische structuren die zich manifesteren in cultuur, rituelen, verhalen en veranderverhalen.
  • Individuatie / ontwikkeling: de persoonlijke groei van leidinggevenden en medewerkers in het veranderproces, niet alleen op taakniveau, maar psychologisch.
  • Schaduw & weerstand: aspecten van de organisatie of individuen die onderdrukt of ontkend zijn, maar zich uiten in weerstand, sabotage, terugval.

Archetypen

JungDe archetypen van Jung kunnen gebruikt worden als lens om verborgen organisatorische patronen te benoemen — medewerkers, leiders en systemen kunnen archetypische rollen aannemen (de held, de mentor, de rebel, enz.) in veranderprocessen. Leiderschap is zo niet alleen een kwestie van strategie of gedrag, maar een innerlijke en relationele route waarin bewustwording, symboliek en persoonlijke groei centraal staan.

Psychologische typen

Jungiaanse psychologische types (zoals introversie/extraversie etc.) kunnen worden gebruikt om te verklaren waarom individuen verschillend reageren in veranderingsprocessen. Hij onderscheidde vier fundamentele functies: denken, voelen, intuïtie, gewaarworden. Dit helpt verklaren waarom mensen zo verschillend reageren op verandering: sommigen analyseren rationeel, anderen vertrouwen op gevoel of intuïtie. Denkers willen feiten, logica, structuur, voelers zoeken erkenning, harmonie en waarden, intuïtieven willen visie en mogelijkheden en gewaarwordenden willen praktische details en duidelijkheid. In veranderprocessen betekent dit dat één aanpak nooit iedereen overtuigt. Jung’s theorie vormt de basis voor instrumenten als de Myers-Briggs Type Indicator (MBTI), waarover overigens veel discussie over is.

Mythe

Organisaties hebben culturele dynamieken en mythes die niet alleen op bewust niveau werken, maar via diepe, gedeelde psychologische structuren beïnvloed worden. Organisaties ontwikkelen vaak een dominante collectieve voorkeur die zichtbaar wordt in hun cultuur:

  • Extravert/intuïtief: innovatieve, creatieve, naar buiten gerichte cultuur.
  • Introvert/denkend :analytische, formele, kennisgerichte cultuur.
  • Voelend: relationele, harmoniegerichte cultuur.
  • Sensatiegericht (gewaarwordend) :pragmatische, resultaatgerichte cultuur.

Onbewuste culturele patronen (taboes, impliciete regels, “zo doen we het hier”) sturen gedrag vaak sterker dan formele strategieën. Veranderprocessen botsen vaak op dit collectieve onbewuste: wat rationeel logisch lijkt, voelt cultureel “niet passend”.

Literatuur

Tacey, D. (2006) How to read Jung. Granta

Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! SWP