‘Er bestaan in de moderne samenleving niet alleen technieken van overheersing, maar ook technieken van het zelf: manieren waarop het individu op zichzelf inwerkt, zichzelf vormgeeft en transformeert.’ (Foucault)

Is technologie neutraal?

Verandermanagement volgens FoucaultTechnologie is nooit neutraal of universeel; ze is altijd ingebed in een wereldbeeld dat bepaalt hoe techniek wordt begrepen en toegepast. Degene die toegang heeft tot feedbacksignalen (data, monitoring, rapportage) bepaalt welke afwijkingen zichtbaar worden en welke niet. Voorbeeld: overheden die burgers monitoren kunnen door dat “inzicht” ook bepalen welke groepen extra gecontroleerd of uitgesloten worden. Regels en protocollen definiëren hoe afwijkingen worden gecorrigeerd. Dit is niet waardevrij: wie beslist welke afwijking ‘ongewenst’ is, bepaalt feitelijk de norm. Regels en black-box-systemen geven structureel voordeel aan de ontwerpers of beheerders van de systemen.

Discipline inbouwen

Feedbacklussen disciplineren door normen in te bouwen in hun regulatie: afwijking is fout, correctie is normalisering. Degene die de feedbackparameters instelt (wat is fout? wat wordt hersteld?) oefent soevereiniteit uit. Macht is controle over de condities van controle (disciplinerende structuren). Macht is alomtegenwoordig in relaties, taaluitingen en praktijken binnen een organisatie.

De impact van verandertrajecten

Verandertrajecten kunnen worden gezien als pogingen nieuwe discoursen te legitimeren. Verandering heeft invloed op wie mensen zijn, hoe zij zichzelf zien en welke rollen zij internaliseren. Leiderschap kan worden ontleed door te ‘problematiseren’: welke macht wordt vanzelfsprekend geaccepteerd, welke normeringen liggen eraan ten grondslag?

Managementinnovaties gelden als machtspraktijken die controle, normalisering en subjectiviteitsvorming met zich meebrengen. Innovaties bevorderen vaak zelfdiscipline, waarbij medewerkers zich vrijwillig onderwerpen aan de nieuwe regels. Concepten als ‘empowerment’ kunnen gebruikt worden om mensen meer vrijheid te laten lijken, terwijl tegelijkertijd mechanismen van monitoring en normalisatie worden versterkt.

Innovaties worden ingebed in praktijken, technieken en instituties die functioneren als machtstechnologie. Door zichtbaar te maken hoe we gevormd zijn, ontstaat ruimte voor alternatieve vormen van subjectiviteit en weerstand. Belangrijk hierin is je steeds de vraag te stellen Hoe kunnen we anders zijn, anders leven, anders denken?’

Literatuur

Oksala, J. (2007. How to read Foucault. Granta Books
Woldendorp, H. A. Jeninga en A. Eliens. (2025). Kun je me doorverbinden met…mezelf? Een reisgids voor kinderen en volwassenen. Uitgever Virtuoos