‘It is what human beings say that is true and false; and they agree in the language they use. That is not agreement in opinions but in form of life.’ (PI §241)

Taalspel

WittgensteinWittgenstein stelde dat de betekenis van woorden niet vastligt, maar ontstaat in het gebruik van taal binnen een specifieke context: wat hij “language games” (taalspelen) noemde. De betekenis van een woord is zijn gebruik in de taal. In verandermanagement betekent dit dat verandering niet alleen draait om structuren, processen of systemen, maar vooral om de taal waarmee mensen over de organisatie praten. Hoe praten medewerkers over hun werk, klanten of leidinggevenden? Welke woorden gebruiken ze voor “succes”, “probleem” of “verantwoordelijkheid”? Deze taalpatronen vormen hun werkelijkheid. Een verandering lukt dus pas écht wanneer het taalspel verandert – wanneer mensen op een andere manier over hun werk en doelen gaan spreken.

Begrijpen

Begrip is afhankelijk van gedeelde context en praktijk. Een ‘heldere boodschap’ van het management leidt niet automatisch tot begrip of acceptatie. Verandering vraagt om dialoog in plaats van eenrichtingscommunicatie. Leiders moeten dus niet alleen zenden, maar samen met medewerkers betekenis construeren: wat betekent “verandering” hier en nu, voor ons?

Betekenis

Woorden verliezen hun betekenis als ze uit hun context worden gehaald. In organisaties zien we vaak dat verandermethoden of managementmodellen klakkeloos worden overgenomen uit andere contexten. Dat is geen goede strategie. Een woord, idee of methode krijgt pas zin binnen een bepaald “taalspel” – een samenhang van regels, handelingen en verwachtingen die binnen een groep gelden. Dit heeft directe implicaties voor verandermanagement: een methode die in de ene organisatie succesvol is, kan in een andere volledig mislukken, omdat het onderliggende taalspel verschilt.

Leren

Betekenis is niet alleen talig, maar ook praktisch: ingebed in handelingen. In verandermanagement betekent dit dat verandering niet ontstaat door alleen praten of plannen, maar door anders handelen in de praktijk. Mensen begrijpen een nieuwe werkwijze pas echt door ze te oefenen; niet door er alleen over te horen. Dit sluit bijvoorbeeld aan bij ’learning by doing’.

Taalspel

Door een discours (taalspel) te hanteren wordt een waargenomen werkelijkheid geduid. Het is niet zo dat we eerst iets waarnemen en er dan een naam aangeven om erover te kunnen praten. Wittgenstein: de wereld van de gelukkige is een andere dan die van de ongelukkige.

Uit de taal die gesproken en geschreven wordt blijkt hoe de werkelijkheid wordt geïnterpreteerd, hoe met de werkelijkheid wordt omgegaan, wat in de wereld als bestaand wordt aangenomen en hoe men handelend in de werkelijkheid kan ingrijpen.

Leiderschap

In de geest van Wittgenstein is leiderschap binnen verandering geen kwestie van overtuigen of instrueren, maar van luisteren, begrijpen en betekenis mogelijk maken. De leider is niet de “eigenaar van de waarheid”, maar een facilitator van gezamenlijke betekenisgeving. Door ruimte te creëren voor gesprek, interpretatie en gedeelde taal, vergroot de leider de kans dat verandering niet alleen begrepen, maar ook gedragen wordt.

Literatuur

Wittgenstein, L. (1953). Philosophical Investigations. Oxford: Blackwell.
Weick, K. (1995). Sensemaking in Organizations. Thousand Oaks: Sage.
Woldendorp, H., A. Jeninga en A. Eliens. (2025). Kun je me doorverbinden met…mezelf? Een reisgids voor kinderen en volwassenen. Uitgever Virtuoos
 ?