‘De Ander verstoort de orde van het zelf en opent de weg naar het goede’(Levinas)

Communicatie

LevinasOrganisaties zijn niet neutraal of rationeel, maar politiek en moreel geladen communicatieve systemen. Communicatie is niet enkel een instrument om verandering te managen’; het vormt de werkelijkheid zelf. Het bepaalt wat zichtbaar wordt, wat niet, en wie spreekt. ‘Organisatie’ is niet iets dat bestaat, maar iets dat voortdurend wordt gecreëerd in interactie. Wie de communicatie beheerst, beheerst dus ook de betekenis. De grootste vorm van macht is de macht om te bepalen wat niet ter discussie staat.

Ik en de ander

Levinas’ kernfilosofie draait om de ethische relatie tot de Ander. Klassiek verandermanagement is instrumenteel: hoe krijgen we mensen mee? Levinas keert dit om: wat vraagt de ander van mij? De leidersrol is hiermee niet sturen, maar luisteren, aanwezig zijn, geraakt worden. De ander (collega, medewerker, klant) is nooit volledig te begrijpen of te beheersen. Dit vraagt om bescheidenheid in leiderschap: loslaten van controle, ruimte laten voor verschil.

Ontmoeten

Echte verandering ontstaat niet in plannen of structuren, maar in echte ontmoetingen waar mensen elkaar werkelijk zien. De kwaliteit van relaties bepaalt de kwaliteit van verandering. Verandering is niet alleen cognitief of strategisch, maar ook existentiëel: het raakt identiteit, kwetsbaarheid, vertrouwen. Verandering ontstaat niet door macht of overtuiging, maar door ontmoeting, erkenning en zorg. Verandering in organisaties of samenleving begint bij het herstellen van verbondenheid. We hebben geen behoefte aan meer programma’s, maar aan gemeenschap, plekken waar we ons gezien en verantwoordelijk voelen.

Verschil

In verandermanagement gaat het niet om ‘stakeholder’ maar om mensen met eigen ervaringen en zorgen. Creëer daarom ontmoetingen waarin verschil en kwetsbaarheid ruimte krijgen. Zie verschillen als bron van inzicht, niet als probleem. Verandering is dus geen individueel traject, maar een proces van gezamenlijk worden (collectieve zingeving).

In termen van Levinas: verandering is niet langer iets wat ik opleg, maar iets wat mij overkomt in de ontmoeting met de ander. De ander verschijnt niet als object van mijn strategie, maar als subject dat mij aanspreekt. Wanneer ik werkelijk luister naar de ander, word ik zelf veranderd. De ander houdt mij een spiegel voor, confronteert mij met mijn aannames, mijn macht, mijn doelen, mijn blinde vlekken.

Vrij

Wat betekent dit voor de organisatiepraktijk? Stel minder waarom volgen ze niet? en meer wat zegt hun reactie over wat belangrijk is voor hen en voor ons? Neem niet enkel rationele criteria, maar ook morele: Wie raakt dit? Wat vraagt het van ons om recht te doen aan iedereen die betrokken is? Train niet alleen vaardigheden, maar ook morele sensitiviteit: leren luisteren, aanwezig zijn, geraakt worden. Mensen raken pas betrokken als ze vrij kunnen kiezen en zich eigenaar voelen.

Literatuur

Keij, J. (2012). Levinas in de praktijk. Een handleiding voor het best mogelijke helpen prive en in de zorg. KlementPelckmans
Woldendorp, H., A.Jeninga en A. Eliens. (2025). Kun je me doorverbinden met…mezelf? Een reisgids voor kinderen en volwassenen. Uitgever Virtuoos