Wat weten we over systemen?
Theorie
In verschillende blogs heb ik het belang van systeemdenken willen laten zien. In deze blog geef ik wat meer toelichting op deze wijze van kijken. Een systeem is een samenhangend geheel van elementen die onderling verbonden zijn, een doel of functie vervullen, grenzen hebben (wat is in, wat is uit) en in interactie staan met hun omgeving.
De systeemtheorie is de studie van systemen als geheel: hoe onderdelen samenwerken, interacteren, en gezamenlijk gedrag voortbrengen dat méér is dan de som der delen. Systeemtheorie kijkt dus niet alleen naar onderdelen, maar naar verbanden, dynamiek en interacties binnen en buiten het systeem. Kijkend door de bril van systeemtheorie leer je niet zozeer wat er mis is, maar waarom systemen zich gedragen zoals ze doen. Het is een manier van denken die toepasbaar is in bijna elk domein waar complexiteit heerst.
Gedrag
Binnen een systeem zijn de relaties tussen onderdelen belangrijker dan de onderdelen zelf. Dynamiek vloeit voort uit terugkoppeling (positief of negatief). Gedrag dat ontstaat door systeeminteracties is niet vooraf te voorspellen (emergent gedrag). Kleine oorzaken kunnen grote gevolgen hebben (geldt ook andersom).
Denken
Doel van systeemdenken is inzicht krijgen in oorzaak-gevolgstructuren, begrijpen waarom problemen blijven terugkeren, effectiever in te grijpen door de structuur te veranderen, niet de symptomen en lange termijn en neveneffecten mee te wegen. Je hebt ook nog systeemarchitectuur die zich richt op het ontwerpen van de structuur, functies en interacties van een complex systeem.
Ontwerp
De kerncomponenten van een systeemontwerp zijn:
(Nb: houd uw telefoon horizontaal voor compleet overzicht van de onderstaande tabel.)
| Component | Uitleg |
| Doelstellingen | Wat moet het systeem bereiken? (functie, prestatie, compliance) |
| Grensafbakening | Wat valt binnen het systeem? Wat zijn externe interfaces? |
| Functionele decompositie | Systeem opdelen in functies of subsystemen |
| Interfaces | Hoe communiceren componenten met elkaar? |
| Heuristieken | Ontwerpprincipes die helpen bij besluitvorming onder onzekerheid |
Beweging
Complexe systemen zijn voortdurend in beweging. Ze veranderen niet alleen, maar reageren ook op hun eigen veranderingen. Hierdoor zijn ze tijdgevoelig en evolueren ze vaak op onvoorspelbare manieren. Complexe systemen kunnen zich aanpassen aan veranderingen in hun omgeving. Ze leren en evolueren.
Kennis
Systeemkennis is essentieel bij het omgaan met complexiteit omdat complexe situaties of systemen vaak bestaan uit veel onderling verbonden en dynamische onderdelen. Complexe systemen bestaan niet uit losse onderdelen, maar uit elementen die elkaar beïnvloeden. Complexe systemen reageren vaak niet-lineair en veranderen voortdurend. Systeemkennis helpt bij herkennen van patronen over tijd, inschatten van mogelijke scenario’s en hoe om te gaan met onzekerheden in plaats van ze te negeren.
Literatuur
Jackson, S. en R. Moraes. (2024). Systems theory and application: a multi-disciplinary approach.Routledge
Woldendorp, H. en A. Jeninga. (2018). Organisaties ontwarren. Systemisch kijken, denken en doen binnen de gezondheidszorg. SWP
30 jaar ervaring als consultant en als interim manager. : Strategisch adviseur op het gebied van digitale transformatie en platformtechnologie; associé bij CCzorgadviseurs) ; adviseur professionele ontwikkeling. Partner InfraVitaal (www.infravitaal.nl; harry@infravitaal.nl). Toezichthouder Zorggroep Tangenborgh en ALS Zorgregelaars. Mede-bestuurder van de Coöperatieve Uitgever Virtuoos (https://uitgevervirtuoos.nl/) . Auteur van een vijftiental boeken over zelforganisatie, professionele ontwikkeling, platformtechnologie en digitale transformatie (van de gebouwde omgeving).
