Nadat de wereld in 2008/2009 door een uit de hand gelopen kredietexpansie aan de rand van de afgrond heeft gestaan en een depressie maar ternauwernood vermeden kon worden, heeft een opmerkelijk herstel plaatsgevonden.
Dit herstel heeft men echter afgedwongen door circa €16 triljard in een wereldeconomie ter grootte van €40 triljard te pompen.
Daarmee is een ramp voorkomen, maar is het schuldenprobleem vergroot en een oplossing daarvan verder naar de toekomst geschoven.
In The Telegraph komt voormalig premier Gordon Brown met een nogal scherpe waarschuwing ten aanzien van dit schuldenprobleem.
In het onderstaande overzicht wordt bekeken of zijn zorgen terecht zijn.

  1. Het verloop van de schuldencyclus
    Sommige economen dateren het begin van de huidige schuldencyclus al in 1932, anderen zien het einde van WO II als startdatum.
    Veel relevanter is echter de einddatum. Aan het teruglopen van uitstaande kredieten zijn namelijk negatieve consequenties voor de economische groei verbonden.
    De schuldencrisis, die begon in 2008, lijkt te suggereren dat de kredietexplosie van de laatste jaren het einde van de cyclus bespoedigd heeft.
    Inkomensgroei heeft geen gelijke tred kunnen houden met de razendsnelle accumulatie van schulden, waardoor rentebetaling en aflossing op langere termijn zeer problematisch werd.
    Een hernieuwd besef van deze wetmatigheid tastte vervolgens het vertrouwen aan en daarmee was de crisis een feit.
  2. De achtergronden van de schuldenexplosie
    Gedurende het grootste deel van de schuldencyclus liep de kredietgroei in de pas met de economische expansie. Strenge voorschriften en adequaat toezicht zorgden ervoor dat de fouten, die geleid hadden tot de depressie van de jaren 30, niet herhaald werden.
    Waarom is het de in de laatste 10 jaar dan toch zo uit de hand gelopen?
    • De arrogantie van de financiële wereld
      Hoe vaker recessies succesvol bestreden werden, des te groter werd begrijpelijkerwijs het zelfvertrouwen van de bestrijders en in het verlengde daarvan de financiële instellingen. Dit heeft geleid tot een aanzienlijke verslapping van de kredietvoorwaarden en het indutten van de toezichthouders.
      Ook heeft de introductie van nieuwe financiële producten ervoor gezorgd dat risico's verlegd en/of versluierd werden, zodat de band tussen de oorspronkelijke kredietverstrekker en kredietnemer praktisch gezien verbroken werd. Zonder duidelijke verantwoordelijkheid ligt misbruik voor de hand.
    • Massaal geheugenverlies
      Het voornaamste onderpand in de wereld voor kredieten bestaat uit onroerend goed. Als maar stijgende huizenprijzen als gevolg van stimuleringsmaatregelen, lage rente, lakse kredietvoorwaarden, speculatie ect., hebben uiteindelijk geleid tot de misvatting dat huizen niet in waarde konden zakken. Zelfs de baas van de Fed, Greenspan, sprak van een nieuwe werkelijkheid. Een bewijs eens temeer dat men maar moeilijk leert van de geschiedenis.
      Een onderpand dat alsmaar stijgt in waarde is een risicoloze en bijna eindeloze kredietgenerator.
    • Politieke manipulatie
      Structurele werkloosheid als gevolg van een combinatie van steeds hogere productiviteit ( Keynes Technological unemployment ) en een verschuiving van industriële productie naar kenniseconomie ( Ricardian comparative advantage ) heeft de onderhandelingspositie van werknemers ondermijnd. Hierdoor zijn vooral in de VS en Japan salarissen de laatste 10 jaar blijven stilstaan en is zelfs de inflatie in de VS niet gecompenseerd.
      De daardoor afnemende koopkracht is met name in de VS goed gemaakt door een forse toename van het persoonlijk krediet, gefaciliteerd door de stijgende huizenprijzen (lees: onderpand). Al dan niet bewust, de politiek heeft dit fenomeen dankbaar verwelkomd en op vele manieren ondersteund. Wie durfde de motor van de economische groei ter discussie te stellen?
  3. De gevolgen van de kredietexplosie
    In eerste instantie leken er alleen maar winnaars te zijn. De wereldeconomie groeide als kool. Armoede werd in een rap tempo teruggedrongen en de centrale banken leken alles onder controle te hebben. Geen enkele vlieg in de soep?
    • Economische machtsverschuiving
      Landen als China, Vietnam en Bangladesh hebben enorm geprofiteerd van de schijnwelvaart van de westerse wereld door een groot deel van de industriële productie naar zich toe te trekken. China alleen neemt al 25% van de wereldproductie voor zijn rekening.
      In eerste instantie leek dit een geweldige oplossing. Het Westen deed het schone denkwerk ( Silicon Valley) en Azië moest goedkoop het vuile werk opknappen.
      Wat men heeft onderschat is dat hiermee Azië niet alleen kon profiteren van de kennisoverdracht, maar inmiddels ook de grootste schuldeiser van het Westen geworden is.
      China bezit nu niet alleen een enorme industriële productiecapaciteit met een daarbij passende moderne infrastructuur, maar is bovendien steeds minder afhankelijk geworden van de westerse know how.
    • De kredietcrisis
      Hieraan is in vorige artikelen zoals De president van de Amerikaanse Federale Bank, held of schlemiel? al veel aandacht geschonken.
      Deze crisis heeft in ieder geval een einde gemaakt aan de mythe dat onroerend goed niet in waarde kan afnemen.
      Inmiddels zijn huizenprijzen in landen als de VS, China, Spanje ect. fors gedaald. Ook de laatste nog bestaande bubbels in Australië (zie artikel ) en Canada beginnen langzaam leeg te lopen.
    • Insolventie van soevereine staten
      In het februari artikel Onbeheersbare Staatsschulden en meer recent in Europa pokert door is uitvoerig ingegaan op de onhoudbaarheid van het huidige beleid ten aanzien van overheidstekorten en alsmaar oplopende staatsschulden.
      Inmiddels heeft ook Portugal internationale hulp moeten accepteren en wordt nu openlijk gespeculeerd over een gedeeltelijk faillissement van Griekenland.
      Vooral Griekenland laat zien dat het zeer moeilijk is politieke steun te vinden voor noodzakelijke bezuinigingen en hervormingen.
      Aan het rijtje landen dat in moeilijkheden verkeert, kan men volgens de laatste berichten ook Italië toevoegen. In de laatste 4 maanden heeft een kapitaalvlucht plaatsgevonden, middels onttrekkingen aan banktegoeden, van meer dan € 40 miljard.
  4. Is er een uitweg?
    Langzamerhand beginnen beleidsbepalers zich te realiseren dat het vooruitschuiven van de problemen in de hoop dat economische groei alle wonden zal helen, opbotst tegen de tijdsfactor.
    De markten zijn ongeduldig en eisen via het opjagen van de rente tijdige oplossingen.
    Regeringen zien zich hierdoor echter in een catch22 positie gemanoeuvreerd.
    • In Europa ziet men dat bezuinigingen leiden tot economische krimp, terwijl verdere stimulering de reeds uit de hand gelopen staatsschulden nog minder controleerbaar maakt, hetgeen door de markt eenvoudigweg niet geaccepteerd wordt. Bovendien heeft het de zware taak insolvente banken en landen overeind te houden.
  5. In de VS probeert de Fed middels monetaire maatregelen de kredietkrimp tegen te gaan en tegelijkertijd de inflatie aan te wakkeren en daarmee de schuldenberg uit te hollen. De rest van de wereld ziet zich hierdoor echter geconfronteerd met sterk oplopende grondstofprijzen en in waarde afnemende vorderingen op de VS.
    Bovendien pakt die inflatie in de VS niet gunstig uit. Verhoogde grondstofprijzen werken averechts. Door geringe prijselasticiteit leidt bijvoorbeeld een hogere benzineprijs tot vraaguitval, hetgeen juist deflatoir is. De vraag is dan ook of verdere stimulering politiek wel haalbaar is.
  6. In China bestaat door de gigantische stimulering al een zeer onevenwichtige economie. Meer dan 70% van BNP bestaat uit infrastructuur en investeringen in kapitaalgoederen.
    De hoop dat binnenlandse consumptie voor verdere groei zal zorgen is ongegrond, gezien de alsmaar oplopende spaarquote.
    ( bedenk dat er geen sociaal vangnet bestaat) Bovendien is, ondanks de ongelofelijke groei, het consumentenvertrouwen in China volgens de laatste peilingen verder gezakt.
    Waartoe overmatig stimuleren toe kan leiden bewijzen de vele spooksteden, ( Chinese Ghost Cities ) die ontstaan zijn wegens gebrek aan feitelijke vraag. Als men bedenk welk effect deze enorme leegstand heeft op de in relatie hiermee verstrekte kredieten, dan kan men zich voorstellen dat Chinese leiders menig slapeloze nacht zullen hebben.( zie downgrade Fitch )
    Ook hier is het dilemma enorm. Doorgaan met stimulering doet de reeds hoge inflatie nog verder oplopen en leidt tot een loon/prijs spiraal. Stoppen met stimuleren betekent naar alle waarschijnlijkheid lage groei, uitlopend in sociale onrust, iets waarvoor men in China bijzonder bang is.
  7. Conclusie
    Dat er geen simpele oplossing is moge inmiddels duidelijk zijn!
    De omwenteling in het gedrag van de gemiddelde consument is sinds WO II drastisch geweest.
    In eerste instantie spaarde men eerst, voordat men tot uitgaven overging. Daarna begon men uit te geven wat men in de toekomst dacht te kunnen sparen en nog later begon men uitgaven te doen die nooit meer bij elkaar gespaard konden worden. Deze lijn is vervolgens op nationaal niveau doorgetrokken.

    Om aan te geven hoe complex en verstrekkend de "oplossingen" zijn, hoeft men alleen maar naar de Griekse situatie te kijken.
    Nu besparingen en belastinghervormingen kennelijk niet voldoende zijn, wordt overwogen tot herstructurering van de Griekse schulden over te gaan.
    Dit afstempelen ( met 50% ) heeft onder meer de volgende consequenties:

    • Europese banken en verzekeringsbedrijven verliezen gezamenlijk meer dan € 100 miljard. ( hiervan komt € 11 miljard voor rekening van de al insolvente Spaanse banken )
    • Griekse banken gaan zonder nieuwe kapitaalinjecties failliet.
    • De ECB heeft € 80 miljard geleend aan de Griekse banken. Verliezen daarop zullen worden doorgeschoven naar de Europese belastingbetalers.
    • Griekse pensioenfondsen verliezen 40% van hun vermogen.
    • Griekenland zal voor jaren geen toegang hebben tot de kapitaalmarkt en zal dus toch nog verder ondersteund dienen te worden.
    • Afstempeling zal een schokgolf door de financiële wereld jagen, hetgeen rentetarieven van de zwakke landen verder omhoog zal stuwen. Dit brengt een oncontroleerbaar domino-effect weer dichterbij.
    • De discipline onder andere zwakke landen zal waarschijnlijk door dit voorbeeld afnemen.
    • De Europese solidariteit zal daardoor nog meer onder druk komen te staan.

    Ondertussen zal de levensstandaard van de Griekse bevolking steeds verder afnemen. Het zal dan ook heel veel politieke moed vergen de bevolking hierop voor te bereiden en solidariteit te stimuleren. In een land waar 40% van de economie zich onttrekt aan de belastingheffing zit wellicht nog wat rek.

    Al die bittere pillen verklaren de aarzeling van de politiek om de juiste maatregelen te treffen. Het tijdrekken, zodat banken en financiële instellingen zich nog wat beter konden voorbereiden op de genoemde negatieve effecten, is hopelijk afdoende geweest om de domino's op hun plaats te houden.

    Het einde van de schuldencyclus en het ingaan van de nieuwe fase, waarbij dalende kredieten ervoor zullen zorgen dat er een nieuw en duurzaam evenwicht zal ontstaan, is inmiddels werkelijkheid geworden. De wereld heeft er na het uitbundige feest een enorme kater aan overgehouden, maar dat gaat wel weer over.

    P.S. Overigens zijn bijdragen aan deze discussie van harte welkom.(Google auteur)

 
Categorie Financieel Advies